Metody pracy

(ang. CBT – Cognitive Behaviour Therapy) to forma psychoterapii, która opiera się na założeniu, że sposób, w jaki myślimy o konkretnych sytuacjach (jakie znaczenie nadajemy zdarzeniom), wpływa na to, jak się czujemy, jak reaguje nasze ciało i jak się zachowujemy. Terapia skupia się na teraźniejszości i jest zorientowana na rozwiązanie problemu. Przeszłość staje się przedmiotem uwagi jedynie w celu zrozumienia utrwalonych wzorców myślenia, emocji i zachowania. CBT zakłada, że jeśli nauczyliśmy się pewnych wzorców, możemy się ich również oduczyć i nauczyć się nowych, bardziej funkcjonalnych. Uczymy się na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji. Zmiana dysfunkcjonalnych schematów na bardziej realistyczne i funkcjonalne poprawia samopoczucie, zwiększa nasze zdolności do radzenia sobie z trudnościami, a tym samym przyczynia się do zwiększenia satysfakcji z życia.

„Urodziliśmy się nie tyle w naszych rodzinach, co w naszych rodzinnych historiach, które czasami nas ożywiały, a czasami okaleczały. Ci, którzy nie znają historii swojej rodziny, są skazani na jej powtarzanie.”
Monica McGoldrick.

Opiera się na założeniu, że każdy system rodzinny charakteryzuje się indywidualną, niepowtarzalną organizacją życia oraz układem wzajemnych stosunków między jego elementami, dlatego zachowanie jednego członka rodziny jest wyjaśniane i zrozumiane poprzez obserwację całego systemu rodzinnego. Problemy psychiczne powstają wskutek niewłaściwego radzenia sobie przez system rodzinny z trudnościami i okresowym stresem. Podtrzymywane są przez dysfunkcjonalne wzorce relacji rodzinnych. W procesie terapii dąży się do strategicznej zmiany tych wzorców.

Dysfunkcjonalne wzorce rodzinne dotyczą:

• rozmycia granic
• patologicznych związków trójkątnych
• zaburzeń w hierarchii rodzinnej
• problemów adaptacyjnych w kontekście cyklu życia rodziny
• interakcji w rodzinie rozumiane są w kategoriach walki o władzę

Hipotezy systemowe dotyczą sposobów rozumienia dysfunkcji w rodzinie. Linearne pytanie „dlaczego?” (przyczyna – skutek) zostaje zastąpione pytaniem o funkcję objawu i szukaniem odpowiedzi na pytanie „po co?” pojawił się objaw, czemu służy i przed czym chroni system rodzinny. Objaw powstrzymuje system przed zmianą i dezorganizacją, na przykład problemy dziecka mogą pojawić się, żeby połączyć rodziców, którzy przeżywają konflikt i których małżeństwo jest zagrożone, co może skutkować rozpadem systemu rodzinnego.

Terapia polega na negocjacji z rodziną celów terapii (konkretnych, realnych do osiągnięcia) i wypracowywaniu strategii osiągania tych celów.

Terapia systemowa składa się z 3 etapów:

I. Konsultacja (1-3 spotkań; na tym etapie nie dokonuje się zmian)

• poznanie rodziny
• określenie problemu i wywiad rodzinny
• poznanie wzorców relacji

II. Zawarcie kontraktu

• uzgodnienie celów terapeutycznych
• uzgodnienie kwestii formalnych (długość sesji, częstotliwość, opłaty)

III. Terapia

• wprowadzanie zmian w rodzinie

Terapia systemowa jest stosowana szczególnie w terapii dzieci i młodzieży oraz w terapii par i małżeństw. Może być również stosowana w terapii indywidualnej dorosłych w połączeniu z innymi metodami. Narzędziem, które wywodzi się z terapii systemowej jest genogram. Jest on wykorzystywany jako odrębne narzędzie do pracy w innych rodzajach terapii, na przykład w terapii poznawczo- behawioralnej.

WCZESNY SCHEMAT DEZADAPTACYJNY – struktura psychiczna o kluczowym znaczeniu w podtrzymywaniu uporczywości zaburzeń psychicznych. Jest to: „obszerny, ogólny temat, wątek treściowy dotyczący Ja jednostki, jej relacji z otoczeniem, sformułowany w dzieciństwie, rozwijany w ciągu całego życia i w znacznym stopniu dysfunkcjonalny dla jednostki” (Young, 2003). Wczesne schematy należące do danej domeny utrudniają zaspokojenie określonych potrzeb – w przeszłości pomagały „przetrwać”, ale w dorosłości stały się sztywne i dezadaptacyjne. Określone schematy uruchamiają różne PROCESY radzenia sobie z nimi (poprzez poddanie się, unikanie, kompensację), które odzwierciedlają się w tzw. AKTYWNYCH STYLACH SCHEMATÓW (np. „styl rozgniewanego dziecka”, „styl wrażliwego dziecka”, „styl każącego rodzica”).

Metody pracy:

• standardowe procedury i oddziaływania poznawczo-behawioralne
• techniki doświadczeniowe i skupione na emocjach – zaczerpnięte m.in. z t. relacji z obiektem, teorii przywiązania, terapii Gestalt
• dialog między „obszarem schematu” i „obszarem zdrowym”

Charakterystyczną metodą pracy jest stosowanie strategii OGRANICZONEGO POWTÓRNEGO RODZICIELSTWA (Limited Reparenting).

Należy do tzw. III Fali terapii poznawczo-behawioralnej, do której należy również DBT i MBCT. Terapia skupia na takich aspektach jak system wartości pacjenta, uważność i akceptacja. ACT opiera się na założeniu, że cierpienie psychiczne powodowane jest przede wszystkim emocjonalnym unikaniem i nadmiernym pochłonięciem własnymi myślami, co prowadzi do usztywnienia funkcjonowania i w rezultacie uniemożliwia podejmowanie działań koniecznych do realizowania podstawowych wartości i celów. Nadrzędnym celem terapii jest zwiększenie psychicznej elastyczności. Strategie terapeutyczne są oparte na akceptacji, uważności i połączone ze strategiami zmiany zachowania dysfunkcjonalnego na funkcjonalne i zgodne z osobistymi wartościami i celami.

Należy do tzw. III Fali terapii poznawczo-behawioralnej, do której należy również ACT i MBCT. Oprócz podstawowych oddziaływań poznawczo-behawioralnych terapia DBT stosuje nowe strategie oparte na akceptacji (pacjent uczy się ufać sobie i wierzyć we własne zasoby) oraz strategie dialektyczne (dialektyka jest definiowana w DBT jako godzenie przeciwieństw w ciągłym procesie syntezy). Podstawową zasadą w terapii DBT jest konieczność zaakceptowania pacjenta takim, jaki jest w kontekście prób nauczenia, jak się zmienić (akceptacja zamiast zmiany). Terapia została stworzona z myślą o osobach z zaburzeniami osobowości z pogranicza (borderline), które często przerywały terapię twierdząc, że poprzez nacisk terapeuty na zmianę czuły się unieważniane i „karały terapeutę” brakiem zaangażowania, a ostatecznie przerywały terapię. Obecnie DBT ma szersze zastosowanie. Dialektyczny sposób myślenia terapeuty stanowi warunek zmiany niedialektycznego, dychotomicznego i sztywnego stylu myślenia pacjenta. Terapia ma na celu przeformułowanie dysfunkcjonlnch zachowań oraz skoncentrowanie się na aktywnym rozwiązywaniu problemów z naciskiem na uprawomocnienie aktualnych reakcji emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych.

UWAŻNOŚĆ (mindfulness) – to szczególny rodzaj uwagi – świadomej, nieosądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę (Kabat-Zinn, 1990). Uważna obecność polega na pełnym skupianiu uwagi na tym, co się dzieje tu i teraz – na aktualnych doznaniach, myślach i emocjach.

„Dzięki uważności zyskujemy wiele możliwości wzniesienia się ponad ugruntowane koleiny naszych wyuczonych, nawykowych, a często niezweryfikowanych procesów myślenia i reagowania emocjonalnego” (Kabat-Zinn, 2002)

Uważność jest przeciwieństwem sposobu myślenia:w depresji – skupienie na przeszłości i wyciąganie negatywnych wniosków na swój temat w zespole lęku uogólnionego – pochłonięcie przewidywaniami odnośnie tego, co może się wydarzyć.

Cele terapii:

• nabycie umiejętności (samo)obserwacji, a tym samym decentracji
• rozwój umiejętności skupiania uwagi na wybranych bodźcach
• zmniejszenie intensywności ruminacji i zamartwiania się (koncentrowanie się na teraźniejszości działa jak dystraktor, przerywając błędne koło ruminacji)

Podstawowe strategie:

• zmiana depresyjnych przekonań
• uzyskanie dystansu do swoich myśli („myśl to tylko myśl”) od dawna. Pochodzi z tradycji kontemplacyjnych, medytacyjnych zarówno wschodnich, jak i chrześcijańskich. Niezależnie więc od wyznania możemy ćwiczyć uważność, czyli bycie tu i teraz.